Door Olav Reijers
Archeologen hebben in 2015 in Dalfsen een compleet grafveld uit de Steentijd ontdekt, het grootste van West-Europa en een unicum voor Nederland. Maar liefst 120 graven met spectaculaire grafgiften en zelfs een aarden monument uit de tijd van de Hunebedbouwers zijn blootgelegd. De ontdekking van resten van een huis vlak naast de begraafplaats en langs een 5000 jaar oude weg, is eveneens een primeur voor Nederland. Dit onderzoek werpt nieuw zicht op de ‘oer-Nederlander’, de eerste mensen die zich hier permanent vestigden en niet langer als jager-verzamelaar rondtrokken. Een open dag, een (pers) presentatie, een website en een app maken de vondsten zichtbaar voor publiek.
In het Overijsselse Dalfsen zijn 120 van de tot nu toe zeer zeldzame Trechterbekers opgegraven, de naamgevers van de cultuur waartoe deze Steentijdmensen worden gerekend. Andere grafgiften zijn stenen bijlen, vuurstenen pijlpunten en messen en twee barnstenen kettingen. Het grafveld meet 120 bij 20 meter. Bijzonder is het centraal gelegen aarden monument, nu zichtbaar als een ovale greppel van 30 bij 4 meter, dat een imponerende aanblik moet hebben geboden. De huisplattegrond werd in de directe omgeving van het grafveld opgegraven.
Bijzonderheden grafveld
Het grafveld met een grootte van 120 bij 20 meter, is het grootste ooit in West-Europa opgegraven. Een aantal grafkuilen had een houten bekisting, andere tekenen zich af als eivormige verkleuringen. Een enkel graf was omgeven door palen. Van de skeletten is vrijwel niets over; wel zijn een aantal ‘lijksilhouetten’ aangetroffen. Dat zijn verkleuringen in de grond op de plek waar ooit een lichaam lag. In twee graven zijn kleine fragmenten van de onderkaak en kiezen gevonden. Dat laatste biedt mogelijkheid tot DNA-onderzoek.
Vrijwel alle graven bevatten bijgiften. Er zijn 120 van de tot nu toe zeer zeldzame Trechterbekers aangetroffen, de naamgevers van de cultuur waartoe deze Steentijdmensen worden gerekend. Opmerkelijk is dat de aangetroffen Trechterbekers dateren uit een periode van 200 jaar (2900-2700 voor Chr.). Het grafveld moet door een kleine gemeenschap van vier families, die zich aldaar permanent hebben gevestigd, intensief zijn gebruikt. Andere grafgiften zijn stenen bijlen, vuurstenen pijlpunten en messen en twee barnstenen kettingen.
Aarden monument
Centraal binnen het grafveld ligt een greppelstructuur met daarbinnen enkele grafkuilen. Het betreft een ovale greppel van 30 bij 4 meter. Binnen het omgreppelde deel zal grond opgebracht zijn waardoor een imponerend aarden monument gecreëerd werd. Dit monument is in dezelfde fase gedateerd als het grafveld en is daarmee uniek voor Nederland. Min of meer vergelijkbare monumenten vinden we in Polen en Denemarken. De precieze functie ervan moet nog verder worden onderzocht.
Huisplattegrond
De huisplattegrond is aangetroffen op een smalle dekzandrug net ten noorden van het grafveld. Behalve de sporen van de plattegrond zijn er meerdere grondsporen en delen van greppels aangetroffen. Ze wijzen op de ligging van een kleine nederzetting. Behalve de sporen van de plattegrond zelf waren de overige niet altijd even goed geconserveerd. Het is de eerste keer dat een huisplattegrond uit de Trechterbekerperiode is gevonden in Nederland. De plattegrond is 12 meter lang en 4,5 meter breed. De constructie steunde op palen die in een wandgreppel zijn ingegraven gecombineerd met enkele middenstaanders. Het moet een overhangend dak hebben gehad. In een hoek van het huis is een grafkuil aangetroffen die uit het Neolithicum dateert.
Wetenschappelijk belang
Dit onderzoek zal onze kijk op de periode van de Trechterbekercultuur in Nederland en West-Europa blijvend veranderen. Er zal onderzoek gedaan kunnen worden naar familierelaties, verschillen tussen arm en rijk en naar de wijze waarop mensen werden begraven. Zo zijn er aanwijzingen voor rituele handelingen. Het feit dat het monument, het boerenerf en het grafveld vlak bij elkaar lagen, lijkt de conclusie te rechtvaardigen dat het grafveld als centraal focuspunt van een lokale gemeenschap fungeerde.
Omdat tijdens de opgraving intensief grondmonsters verzameld zijn biedt de opgraving ook de mogelijk om met behulp van nieuwe onderzoekstechnieken meer te weten te komen over deze periode.
Maatschappelijk belang voor Dalfsen
Dalfsen hecht aan zijn geschiedenis. In de ontwikkeling van het plangebied Oosterdalfsen was daarom vooraf expliciet rekening gehouden met de archeologische verwachting. Ondanks het gedegen vooronderzoek in het kader van de omgevingsvergunning zijn de resultaten onverwacht veel mooier en groter. De vondsten laten zien hoe lang hier al gewoond wordt en hoe belangrijk de rivier De Vecht ook toen al was. De waarde is nationaal en zelfs internationaal groot. Ook voor het Hunebedcentrum is dit een belangrijke vondst.
Gebruiken en beleven
De opgedane wetenschappelijk kennis wordt weer zichtbaar en beleefbaar gemaakt voor de bewoners van de nieuwe woonwijk. Met hulp van de provincie Overijssel, wordt het verhaal van deze bijzondere plek gebruikt om een mooiere ruimte en een grotere sociale cohesie tussen de nieuwe bewoners vorm te geven. Dalfsen koppelt het verhaal van de plek aan de toekomst van de plek.
Hiervoor is onder meer TimeTravel Dalfsen ontwikkeld. Met deze streetview app van het verleden is het mogelijk met een smartphone, op de plaats zelf, naar het verleden, het heden en zelfs de toekomst van de plek terug te reizen.(Download hiervoor TimeTravel Dalfsen in de App Store of Google playstore).
Daarnaast is op basis van het verhaal van de vondsten een zg. “verhaallijn” gemaakt met het thema “Naoberschap”, samen met de bewoners.. Die verhaallijn is gebaseerd op een authentieke gebiedsidentiteit en vormt de rode draad voor de ontwikkeling van de woonwijk. Hierdoor wordt Oosterdalfsen een plek met een eigen gezicht, die heel diep is geworteld in de tijd.
Voor meer beleving, delen en toevoegen is er ook een website: www.oosterdalfsen.timelink.eu
