Harm Tiesing (1853-1936), boer en schrijver publiceerde meer dan duizend artikelen en feuilletons in kranten, tijdschriften en almanakken. Hij schreef over het leven in een Drentse gemeenschap in al zijn facetten.
Op 6 augustus 1925 trad hij op als gids bij het grote hunebed in Borger voor een groep leden (190 personen) van het Nederlandsch Onderwijzers-Genootschap en op 5 september 1931 voor een groep iemkers (850 personen), leden van de Vereeniging tot Bevordering van Bijenteelt in Nederland.
Hieronder een verslag van beide bijeenkomsten.
Eerst het verslag van de derde dag van de algemene vergadering van het Nederlands Onderwijzers Genootschap van 6 aug. 1925. Daarbij de volledige toespraak (in Drents dialect) van Harm Tiesing.
De eerste twee dagen werden gehouden in Assen.
Zes[i] Augustus was een dag van ontspanning, en voor Hoofdbestuur en voor Afgevaardigden van de verschillende afdelingen uit ons land. Na een paar vermoeiende dagen voor Hoofdbestuur en Afgevaardigden, gedurende welke dagen van den vroegen morgen tot den laten avond over tal van onderwijszaken gesproken werd, mocht er werkelijk wel enige verademing komen. Het spreekwoord zegt niet tevergeefs : „De boog kan niet altijd gespannen zijn”.
Waren na afloop van de Algemene Vergadering op 5 Augustus reeds enkele Afgevaardigden naar hun respectievelijke woonplaatsen vertrokken, een overgrote meerderheid van die personen meende deel te moeten nemen aan de door de afdeling Assen georganiseerde autotocht door een deel van het oude Landschap Drenthe. Reeds in de vroege morgen van de zesde Augustus leverden de Brink en de Torenlaan een levendige aanblik op. Een 190-tal personen, dames en heren, had zich tegen achten aldaar verzameld en wachtte op de auto’s en autobussen, die door bemiddeling van de heer Thedinga, rijwielhandelaar alhier, zouden geleverd worden voor het vervoer van die gasten, uit de aard der zaak een moeilijke taak voor de heer Thedinga om zo’n groot aantal personen te vervoeren. Om ruim half negen werd van de Brink afgereden met autobussen en auto’s, totaal ten getale van 17. Begunstigd door heerlijk, zonnig weder ging de tocht eerst naar Rolde. Velen zullen genoten hebben bij het aanschouwen van het natuurschoon, dat de weg naar Rolde biedt, alsmede van de bekoorlijke ingang tot het dorp. Van Rolde ging de tocht naar Borger over het grote veld. Een vluchtige indruk kon worden verkregen van de talrijke ontginningen en bosaanplantingen, die in de laatste jaren tussen beide dorpen hebben plaats gevonden. Waar voor een 30-tal jaren niets dan heide lag, daar ziet men thans op vele plaatsen de grond in cultuur gebracht. Men ziet, wat de noeste vlijt van den mens vermag, om zich een behoorlijk bestaan mogelijk te maken. Al spoedig zag men in de verte de stompe toren van Borger uit het groen geboomte verrijzen en weldra ging het als ’t ware door een holle weg, de z.g.n. „Koesteeg”, het dorp in. Hier werd halt gehouden; het gezelschap stapte uit en begaf zich naar het bekende en zo schilderachtig gelegen hunebed in de onmiddellijke nabijheid van het centrum van Borger. Aan de vele mensen uit het dorp, die zich in de omgeving hier en daar hadden opgesteld, kon men reeds zien dat er iets bijzonders moest gaande zijn. Bij de ingang naar het hunebed maakte het gezelschap kennis met een zeer geacht ingezetene van Borger, nl. met de alom in Drenthe bekende heer Harm Tiesing, die het gezelschap geleidde tot de plaats, waar de enorm grote stenen thans op onregelmatige wijze liggen opeengehoopt. Met behulp van een laddertje beklom de reeds op jaren zijnde heer Tiesing, een van die reusachtige stenen, waarop hij een plaatsje ging innemen, tot het talrijke gezelschap zich om het hunebed had geschaard.
Daarop nam de heer G. Leeuwerke uit Assen het woord. Hij heette allen op deze historische plaats van harte-welkom en in ’t bijzonder de heer Harm Tiesing, die zich indertijd zo welwillend bereid heeft verklaard, om hier op 6 Augustus, de dag van heden, het woord te voeren. Hij schetste in hoofdlijnen de levensloop van deze man en wees erop, hoe de heer Tiesing in zijn jongelingsjaren niet veel onderwijs heeft genoten, ja het zelfs niet verder heeft gebracht dan tot de vierde klasse van de lagere school. Toch heeft die man zich weten te verheffen. Lange tijd is hij raadslid van Borger geweest en gedurende dien tijd heeft hij steeds In de Raad getoond een warm voorstander te zijn van het openbaar onderwijs. Ook als dichter heeft hij zich naam weten te verwerven in wijden kring. Borger mag het zich een eer rekenen een dergelijke man in zijn midden te hebben.
Hierna werd het woord gegeven aan de heer Harm Tiesing, die breedvoerig en op zeer humoristische wijze in het echte Drentse dialect het ontstaan, het wezen en de verwording van dit hunebed verklaarde, wat een diepe indruk maakte op al de aanwezigen.
De heer Tiesing sprak als volgt:
Hoog Geacht Publiek.
Maanluevolk en vrouwluevolk!
Doe d’r veur ’n toer hen is ’n kemmissie bij mij kwam um te vraogen of ik wal zoo goed wol wezen um op ’n zesden Augustus is an Drenten en an boetenwoonders te vertellen hoe of hier in ’t veld toch wal zukke dikke kanjers van vlinten kommen wassen te likgen, doe zee ik daodelk haardop van jao, maor doe die kemissie weg was, scheut mij eerst is goed in ’t zin dat ik op mij neumen hadd um an aandern te vertellen wat ik zols niet weet, en ik zat dus veur ’n gek geval. Maor beloften maokt schuld en ’n goeie Drenth stiet op zien woord as ’n boer op klompen.
’t Is eenmaol is gebeurd dat er ’n jaoger in ’t heidveld luep met platte weitas, umdat hie, bij regenaachteg weer zien kruut niet dreug hollen hadd. Doe, unnerwiel ’t nog staodeg regende, gunk hie bovenop zoo’n steenhoop es dissen staon, en hold daor in zien eenegheid ’n korte redevoering over de hunnebedden, woorin hie an de steenen vrueg hoe ze daor toch wal bij ’n kaander kommen en opstapeln wassen. Maor de steenen zeeden niks. En doe trad er ’n Drentse scheper, die zuk veur de regen unner ’n groote deksteen verschoeld hadd, veur ’n dag, en, unnerwiel zien schaopies dichtbij in de natte heide luepen, vertelde die scheper an de jaoger hoe dat gebeurd was. Hie sprak van kerrels die met de haand in ’t luibertsnust rekken kunnen, hie wus hoe zukke groote neuzen, ooren en oogen of die kerrels hadden, en hie wus hoe ze steenen in ’t veld opzochten en in de buus wegdruegen, en ok hoe ze hunnebedden bouwden. Dat dit zoo deur ‘n scheper verteld weur, is waor, volk, en ’t stiet angeteekend in de de aanalen van Drente van jaor twee ’n viefteg, dus krek drie ’n zeuventeg jaor leen. En zoo as die scheper doe van unner die steenen veur ’n dag kwam, zoo zit ik er now boven op, en mij speult dezolfde vraog in de kop as in die tied de jaoger, die beter dichten as haozen schieten kun. Ik heebb zocht er oet en er deur, um daorumtrent wiezer te wodden. Hofdiek, ’n Nederlaands letterkundege en dichter van goeie naom, die ok van reuzenvolk studie maokt hef en oet de Latiensche schrievers van de aole tied alles bij ’n kaander zocht hef, die vertelde er van. Hier in Borger, woor eenmaol gien hoes te zien was en gien mensk woonde, hadde er ’n jonge reuz in ’n woonverblief van boomtakken en gruun blad, met zien aole moeder woond. Hie gunk aal daog op de jacht nao de bos in, en braacht now is ’n dood wild zwien, dan is ’n hert of ’n kraanvogel in hoes, woor hie en zien moer dan wer ’n paor daog de kost an hadden. Eenmaol was hie op zien jachtaoventuren heel wied nao ’t groote bos, dat hier in Oostelk Drenth was, ingaon, en hadd daor ok ’n reuzenwoneng vunnen, met zoo’n grooten kerrel en ’n groot wief er in, die ’n ontzettende mooie jonge dochter of reuzin op anwas hadden. Dat wicht stund hum zoo best an, dat hie er zuk met verloofde, um heur laoter te trouwen. Inmiddels trok hie gedureg mor wer ’t groote bos in, aal maor wieder van hoes, um maor mer, en veural edeler wild te vangen. En doe op ’n keer, hebt aander reuzen die hum daor niet hebben wollen, hum gevangen neumen en in ballingschap wied weg nao de Geldersche bosschen hen in braacht. Moeder weur hier in Borger verlegen umdat de zeun niet werum kwam, en of zie ok aal de goden um holp en raod anruep — ’t holp heur niks.
In die tied kwammen de aolden van het mooie wicht, dat daor in de Vaalter of Werdenger bossen zat, te staarven, en ’t wicht was alleen. Zie trok de bossen deur um de woneng te zueken van de jonge man die heur de trouw beloofd hadd en zuk niet wer verschienen luet. En mettertied vund ze de woneng van ’n aold mensk, ’n reuzin die wedevrouw was, hier bij Borger, woorvan ze vernam, dat dit de moeder was van dezolfde jongkerrel daor zie niet verloofd was. ’t Jonge mensk bleef bij ’t aol mensk inwonen, en met heur beeien gungen zie ’t bos in, um op allerlei wize wat vogelties te vangen, die op ’t vuur gebraoden weuren, en um wat wilde appels of sleedoorns of kastanjes van ’t bos te plukken en in heur woneng op te peuzelen.
Op ’n goeie dag kwam er ’n heel gezelschap vromde reuzen an um zuk hier te vestegen. De opperman of leider van dat wilde jaogerstroepien zag die mooie jonge reuzin en dramde zoolaank an, dat de reuzin zuk met hum verloofde, woor ’t aol mensk heur toe anrued, want de verloren zeun zul toch wallicht deur een of aander monsterdeer um ’t leven bracht wezen. En doe dat trouwplan dan klaor was, doe is onverwaachts de jonge reuz oet zien zeuvenjaorege ballingschap werum kommen. Over die trukgkomst is ’n groot feest gevierd. Het beer schoemde er in de drinkhoorns, er weur veul vleis van in ’t bos gevangen everzwienen, en zuk goed gebroekt, er weur gedaanst en gezungen, zoodat heur de koppen waarm weuren, en ’t spil dreide werachteg haol oet op ’t groote vechtpartij, woorbij ’t um ’t leven gunk. De jonge reuz die oet zien ballengschap werum kommen was, ’n bedreven vechtersbaos as ’t man tegen man gunk, die slueg de hoofdman van de neie reuzentroep dood, zoodat hie doe ’t wicht alleen hadd en er met trouwde. En naodat alles ofloopen was, ruep hie aal reuzen, dat unnerdaonen van den eersten kaptein of zoo wat wassen, eem bij ’n kaander, en ze besleuten um op het graf van de eerste die dood houwen was, ’n grooten steenhoop op te richten. En zóó is d i t hunnebed hier kommen. En die d’r now nog mer van weten wil, giet hen een of ander stadsbibliotheek, en vrag daor ’t gedicht van Hofdiek op, dat getiteld is Aeddon en dat in 1852 in druk verschenen is. Hofdiek zeg daor in zien veurrede:
„Het mensch’lijke in den mensch” verloochende zich nooit,
En in de menschheid ging de mensch nooit gansch verloren.
Het heden gaat voorbij, de toekomst wordt geboren —
En in het nieuwe kiemt altoos deur ’t oude zaad:
Het menschlijk harte met zijn driften- goed en kwaad”.
En dat zint woorden die ik vaoker lezen hebb as Hofdiek zien laank gedicht hierover.
De reuzen verdwenen, de groote bosschen weuren oetruid. De dunner stak ze in braand, de stormen smeten de boomen neer, maor de hunebedden bleven in stand. Ze likgt er al al over veer-vief doezend jaor, en zult er nog wal doezend jaor likgen.
Laank nao die tied kwam er wer heel aander volk in Drenthe, kerrelties die te klein wassen en gien aarmkracht hadden um nog steenhoopen op te richten, en ze vunden hier hunnebedden, en nog veul mer sporen van al laank verdwenen geslachten, die niet in stand en veur oes onbekend gebleven zint. Ze hebt hier bijstaon en zuk verwonderd. Mettertied kwammen de Friezen en Battevieren, en die vunnen hier zooveul te doen om de aorde veur ’n vaast en vordurend verblief geschikt te maoken, dat zie heur maor weineg an disse steenhoopen steurd hebt. Er wassen naargens sporen van mensken van de leste tied, wal van mensken oet veul en veul eerder tied te ontdekken, woorvan zie niet wussen wat ze er van denken mussen. De Romeinen kwammen as ’n mer beschaofd volk, en wat die d’r van daacht of zegd hebt, is niet opgeteekend. ’t Was en ’t bleef stil in disse streken. In viefteg zesteg jaor of nog langer tied, luet zuk gien menschelk wezen verschienen. En toch zul ik wal is zien wild hebben hoe ’t er doe was. De bossen gruiden nog hoog op, de heide was mer as ’n meter laank, in ’t leege laand daorgin stun alles vaok under waoter, woorin allerlei zwemvogels
verkeerden en veul vis te vangen was. In ’t bos kletterde ’t gezang van veulerlei soort vogels en er hadden vechtpartijen plaos tusken roofvogels en zangers met zaachte naotuur, tusken wolven en wilde zwienen. Allerlei soort van naotuurbloemen bluiden an de raanden van de bossen, op wat mer vruchtbaore plekkies in ’t open veld, en an de oevers van ’t waoter in de leegten tusken de Hondsrukghoogten in. Ieder geslacht zal wat daon hebben um de umgeveng te veraandern, maor de zwaore Hunnebedden lueten ze met rust.
Er kwammen evangeliepreekers ok hier in Drenth, um de mensken met ’t Kristendom bekend te maoken, die gern alles wat an ’t Heidendom herinnerde, vernielen en weg maoken zullen. En gern zullen ze ok disse steenhoopen verdwienen laoten hebben, maor die wassen heur te zwaor. Dit hunnebed, ’t grootste van Drenth, stak de kop boven de lange heide oet, zooda’j ’t bij heller wer over ’n grooten ofstaand zien kunt hadden, wat in laoter tied deur dit allengs opgekomen daarp met bos, en deur bos in ’t veld verhinderd weur. Misschien vun ’t eene deer, haoz’ of kenien of ’n vogel oet de locht, hier, unner disse steenhoop wal ’n vluchtoord, as ’t deur ’n aander roofdier vervolgd weur, en hoe vaok zult mensken in tieden van oorlog en onrust de stilte in ’t laand wer trukg verlangd hebben die hier eenmaol en zoo lange tied bestaon hef. De hunnebedden zint net as de piremiden van Egyptenlaand in stand bleven, ze bint nooit verplaost, maor wal verzakt, zoo a’j an dit steengebouw zien kunt, woor de unnersten deur de zwaorte van de bovensten oet heur stand geweken zint. Zols de ingaank tot dit hunnebed, hier an de zuudkaant, is verzakt, woor toch niet van de zwaorste deksteenen op laggen.
En wat er now unner die deksteenen in de grond lig, is hier niet bekend, maor dat is bij twee steenhoopen bij Drouwen unnerzocht deur wetenschappelke mensken en met toestemmeng van de regeereng. Daor vunnen ze ’n trap as ingaank, en ’n haarde bodem, en daorop verschillende dingen, zooas haomers en beitels, alles van steen, en ok potties met wat ask en beenderen, te zwak um ze nog heel oet de grond te kriegen. Datzolfde zal hier hoogstwaorschienlk ok unner zitten.
In de 16e en 17e eeuw zal ’t Drentsche volk ze waorschienlk beschouwd hebben as overbliefsels van ’n heel aold wild en wuest en gruwelk volk, en men zul ze doe opruumd hebben, as men maor kaans zien hadd um ze weg te kriegen. In oez jongsjaoren kenden wij de benaomeng van hunnebedden nog niet, en aaltied weur d’r spreuken van „de steenhoopen”, woor verbij de wegen nao Bronger en nao Bunen loopt, en wij gungen bij mooi wer hen de steenhoopen om er te speulen, om laoter in schoolboeken te lezen dat dit hunnebedden bint. In 1685 kwam ’n mevrouw oet Gronneng hier in Borger bij de scholt Lenteng te lozeeren en ze muek bij ’t anschouwen van disse steenhoop gedichties, woorin ze dit ’n „steenpaleis” nuemde en woorin ze aal godinnen der aoldheid opruep om as geesten hier te kommen en zien dit wondergebouw, woorvan ze meende dat de dondergod Jupijn oet zien hemel zul ofdaolen um dit te zien. Die gedichten zit in Gronneng gedrukt in ’t jaor 1686.
In de 19e eeuw, die men in Drenth zooveul in ’t veld anwezige zwaore keisteenen met buskruud oet mekaor springen luet um de brokken dan hen ’n Gasselternijveen te brengen die vervolgens hen de zeewerengs braacht weuren, doe weuren de Staoten en ’t Riek er bang veur dat de steenhoopen ok die kaant oet gaon zullen as ’t volk er baos van was, en doe hebt ze zooveul muite daon, dat aal steenhoopen Rieks- of Pervinsiaol iegendom wodden zint, en doe meug men ze wal bekieken, maor niet schenden. De aarmvaoder Eggens, van ’t waarkhoes, dat hier dicht bij stiet, en die in 1851 hier in betrekkeng kwam, hef er ’n bos met wandelpaoden umtoe anlegd en wat bloempies angekweekt, woordeur ’t ’n soort van lustoord veur oes daarp wezen zul, en dat waark vund veul waardeereng. Laoter doe dat bos aold was en de boomen begunden weg te staarven, is ‘t heel bos verkoft en van neis wer anleegd, zooas wij ’t now ziet. Van die tied of an kwammen er gedureg mer vrömden, ok wetenschappelke mensken, um dit hunnebed as ‘t grootste van Drenth te bezien en er heur oordeel over te maoken. Perfester Groneman zee, dat aal de tuskenruumten van de groote steenen vroeger met kleiner steenen angevuld west hadden, in leem vaastgezet, die in den loop van de tied umdeel vallen bint, en gaf van zoo’n hunnebed het denkbeeld van ‘n soort spelonk, woorin de urns met verbraande overbliefsels van mensken bijgezett weuren, en de ingangen die men bij veul hunnebedden vindt, getuugt er wel veur.
In dees tied bestiet er ’n bezundere veurliefde veur alles wat aold is, zooas men die vroeger niet kende. Aoldheden getuugt van de ontwikkeleng van ’t menschdom, van de evolutie in verschillende tiedperken, mer as boeken d’r van nao vaaste waorheid getugen kunt. En zoo trekt ok disse gebouwen in dees tied veuler andacht. Jaorlieks komt er mer mensken um te zien hoe hier zes draagteenen en een deksteen as de ingaank, en 26 draagsteenen, 2 sluitsteenen aan de einden, met 9 deksteenen likgt. Veulen komt hier en gaot weg met de gedachte: „Maor die dikke dooie steenen — wat is daor now toch an te zien?” En as ze weett wat of ’t is, komt ze niet wer. ’t Kleinste getal bezuekers zot er in wat wij al zoowat angetoond hebt. Vroeger weur d’r zoo rekend: „De hunnebedden bint gebouwd, zoowat ’n doezend jaor veur ’t begun van oez’ jaortelleng, dus zoo ongeveer drie doezend jaor aold, half zoo aold as de wereld volgens de Bibel bestaon hef. Now donkt de geleerden dat de hunnebedden gebouwd zint wal veerdoezend jaor veur oez’ jaortelleng begund is. Dan bint ze zoo aold as de wereld, volgens de Bibel is. Doch hoe ze er kommen bint. De scheper van Bronger, die er in 1852 van an de dichter-jaoger te Borger vertelde, die wus ’t niet. Hofdiek hef alles unnerzocht en weur van ’t hunnebed bouwen weing gewaor. Titiao Brongersmao, de Gronger dichteres, die er de godinnen bij anhaolde, kreeg gien klaoregheid. Wij vernammen ’t niet en de gelèrden van oez’ tied staot er niet veur in dat zie ’t weett. Dat is now ’t groote probleem, dat zuk umtrent het ontstaon van de aorde, woorover Darwin zoo veul naodacht en woorover Bölsche zooveul schreven hef, veurdöt, en dat nooit opgelost wodden zal, evenzoo min as ’t begun en ende van tied en ruumte verklaorbaor is. De hunnebedden van Drenthe, woor oez veuraolden zuk zoo weinieg an steurden, wordt now deur vromde mensken die hier komt, beroemd gemaokt, en ok dit groote gezelschap van mensken, die dit hier met belangstelling en naodenken anschouwt, zal er van getugen wat merkwaordeg praehistorisch verschiensel hier dicht bij Borger te zien is en van heel aolde tieden en gebeurtenissen spreekt. En ik hebb mien taok vervuld en m ’t verzuek van de kemissie, um as Drenth in ’t Drentsch dialect te spreken, voldaon, zoodat ieder now wal vertellen kan, wat e heurd en zien hef, maor gien mensk sucuur te weten kommen is um met zekerheid te weten hoe en wanneer de Drentsche steenhoopen gebouwd zint.
Nadat deze rede was uitgesproken, dankte de heer Leeuwerke de heer Tiesing voor zijn prachtige rede en nadat het gezelschap de Drentsen volksdichter een toepasselijk lied had toegezongen, werd de tocht over Drouwen en Drouwenerveen voortgezet naar Nieuw-Buinen, waar men een indruk kon krijgen van een bloeiende Drentse veenkolonie.
Tot zover over ’t uitstapje van het onderwijzers-genootschap.
Een aantal jaren later, op 5 september 1931, werd de Nederlandsche Iemkerdag gehouden in de Bellevue in Assen. Deze bijeenkomst werd afgesloten met een excursie door Drenthe. Ook het grote hunebed van Borger stond op het programma. Harm Tiesing werd gevraagd om een bijdrage te leveren.
We beginnen het verslag toen de vergadering in Assen afgelopen was en dat men zich klaar maakte voor de excursie.
De[ii] heer Haan te Assen, voorzitter van de regelingscommissie, riep aller medewerking in voor de komende tocht en daarna werden de 60 autobussen en auto’s opgezocht, die de 850 excursisten door Drenthe zouden rijden. Door de gemeentepolitie onder leiding van de hoofdinspecteur en de rijkspolitie werd de start geregeld, terwijl voor het verdere gedeelte van de tocht de rijkspolitie uitstekend het verkeer regelde. Dat alles zo vlot liep is aan haar goede zorgen te danken. Een woord van hulde voor hun uitgebreide moeilijke taak is dan ook wel op zijn plaats. Door het Asser Bos werd gereden langs BeiIerstraat, Bosstraat, voorlangs het station naar Rolde. Overal had de kilometerslange file veel bekijks. Het was dan ook inderdaad een mooi schouwspel, die lange rij auto’s zich als een slang door het landschap te zien kronkelen. Door Rolde werd gereden naar Gieten, waar men de verharde weg volgde door de boswachterij naar Gasselte. Bij de school sloeg men rechtsaf en bereikte Borger, waar werd uitgestapt om het hunebed te bezichtigen. De bekende Harm Tiesing gaf hier voor de microfoon een en ander ten beste over dit hunebed, welke explicatie door de aanwezigen op hoge prijs werd gesteld. De chef-veldwachter Knol was met zijn mannen, alsmede de marechaussees, in de weer om alles te regelen. Ook het Nutsdepartement en de Vereen. voor Vreemdelingenverkeer gaven hier acte de présence. Toen allen weer waren neergevlijd in hun motorische fauteuils, ging het via Ees, Exloo langs den rand van de Hondsrug verder.
[i] Provinciale Drentsche en Asser Courant, 07-08-1925
[ii] Provinciale Drentsche en Asser Courant, 07-09-1931